Türkiye 2009 yılında e-devlet projeleri açısından sürüm artırma ve yenileme süreçlerinde oldukça hareketli bir dönem geçirdi. 2008 yılında ilk adımı atılan ancak yansımaları 2009 yılında görülen e-Devlet Kapısı Türkiye’nin uzun yıllardır beklediği bir ihtiyacı karşılamış oldu. Henüz beklendiği kadar vatandaştan ilgi göremeyen e-Devlet Kapısı hizmetlerin artırılması ve doğru tanıtımlarla önümüzdeki yıllara daha güçlü girmesi bekleniyor. 2009 yılının diğer e-Devlet projeleri ise Sosyal Yardım Bilgi Sistemi, Milli Savunma Bakanlığı Bilgi Sistemi bünyesinde sunulan e-Seferberlik, e-Askerlik sistemi oldu.
e-Devlet Kapısı
2008 Aralık ayında hizmete giren e-Devlet Kapısı 2009 itibariyle en önemli e-Devlet projelerinin başında yer aldı. Türkiye’de uzun yıllardır hizmete girmesi beklenen e-Devlet Kapısı’na vatandaş 2009 yılı itibariyle aktif olarak ulaşmaya başlamış oldu. e-devlet Kapısı 18 Aralık 2008 tarihinde Türksat’ın koordinasyon ve çalışmalarıyla 21 hizmetle başladığı yoluna bugün itibariyle 50’ye yakın hizmetle devam ediyor.
PTT tarafından 27 bine yakın e-Devlet Kapısı kullanıcı şifresi dağıtılan projede vatandaşlar tek bir merkezden 23 farklı başlık altında 50’ye yakın hizmetten faydalanabiliyor. Vatandaşlar PTT tarafından dağıtılan şifre ve kullanıcı adlarının yanı sıra e-imza ve m-imza ile de sistemden faydalanabiliyor. Son olarak hizmete alınan alınan ALO 160 çağrı merkezi ile de vatandaşlar e-Devlet Kapısı ile ilgili işlemlere ve bilgilendirmeye ulaşabiliyor..
Vatandaşlara sunulan e-devlet hizmetlerinin tek bir kapı altında toplanması, tek noktadan hizmetlere erişilebilmesi, verinin ve erişimin güvenliği temel amaçları arasında yer alan e-Devlet Kapısı vatandaşa daha rahat bir sistem sunmak ve dağınık haldeki e-devlet hizmetleri yerine tek bir erişim noktası uygulama kolaylığı sağlıyor.
SOYBİS
Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü tarafından 6 aylık bir çalışma sonucunda gerçekleştirilen Sosyal Yardım Bilgi Sistemi (SOYBİS) sosyal yardım başvurusu yapan vatandaşların muhtaçlıklarını ve kişisel verilerini merkezi veritabanından temin etme, tespit etme ve mükerrer yardımların önlenmesine yönelik olarak kurumlar arası veri paylaşımını sağlamak amacıyla hayata geçirildi.
SOYBİS hayata geçirilmeden önce, sosyal yardım başvurusu yapan kişilerin muhtaçlığının belgelenmesi için vatandaşların söz konusu kamu kurumlarını ya tek tek dolaşması ya da “Tek Adımda Hizmet Ofisleri”ni kullanması gerekiyordu. Mükerrer yardım alınmaması için de kurumlar arası yazışmaların yapılması bekleniyordu. SOYBİS ile birlikte aylık olarak 1 milyon evrak dolaşımı ortadan kaldırılmış ve vatandaşların cebinden çıkan 2 milyon TL yol masraflarının da önüne geçilmiş olacak. Ortalama başvuru süresi 3 ila 15 gün arasında olan zaman dilimi de SOYBİS sayesinde birkaç dakikaya indirilmiş olacak.
SOYBİS’in hizmete sunulmasıyla birlikte; yardım başvurusu yapan vatandaşların muhtaçlıkları merkezi veritabanları kullanılarak devlet tarafından yapılmakta ve vatandaşların muhtaçlıklarını ispat etme külfeti ortadan kaldırılmış olacak. Yardıma muhtaç vatandaşların tek tek kamu kurumlarını dolaşarak evrak toplamasının önüne geçilerek, nüfus kimlik bilgileriyle gerekli uygunluk belirlenmiş olacak. Yardıma muhtaç vatandaşların yardıma erişim süreci kısaltılarak gerçek ihtiyaç sahiplerine kısa sürede ulaşılabilecek ve mükerrer yardım verilmesinin önüne geçilecek. Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü ve İlgili vakıfların iş yükü azaltılması sağlanacak. Kamu kurumları arasında yapılan yazışmaların önüne geçilerek hem bürokrasi en aza indirilecek hem de kamu kaynaklarının etkin kullanılması sağlanacak. Veri madenciliği çalışmaları sayesinde etkin sosyal yardım politikaları geliştirilmesinin önü açılacak.
e-Askerlik e-Seferberlik
Milli Savunma Bakanlığı 5 Ağustos 2009 tarihinde açılışını gerçekleştirdiği Milli Savunma Bakanlığı Bilgi Sistemi ile e-Devlet Kapısı üzerinden ve MSB web sayfası üzerinden seferberlik ve askere alma işlemlerini elektronik ortamda gerçekleştirebilecek.
Milli Savunma Bakanlığı asker alma, seferberlik, personel, maaş ve evrak yönetim faaliyetlerinin; MSB karargahının yanı sıra tüm Türkiye’ye yayılmış olan 20 Asker Alma Bölge Başkanlığı, 528 Askerlik Şubesi ve diğer tüm MSB bağlı taşra teşkilatı kuruluşlarda, güvenli bir geniş alan ağı üzerinde otomasyonunu sağlayacak Altay yazılım tarafından geliştirilen yazılım; TÜBİTAK tarafından geliştirilen PARDUS işletim sistemi üzerinden çalışacak. Yürürlükte bulunan mevzuat çerçevesinde, başta MERNİS olmak üzere, ilgili bütün kamu kurum ve kuruluşları, Genelkurmay Başkanlığı ve Kuvvet Komutanlıklarıyla bütünleştirilmesi sağlanmış olan MBS bu kuruluşlarla veri alışverişini internet ya da TSK-Ağı üzerinden gerçekleştirebilecek.
VEDOP-3 ile Vergi Daireleri 7/24 Çevrimiçi
2000 yılında başlayan ve vergi dairelerinin web tabanlı çevrimiçi çalışmasını sağlamak amacıyla hazırlanan Vergi Daireleri Otomasyon Projesi 2009 itibariyle Türkiye genelinde 448 vergi dairesi ile 585 mal müdürlüğü gelir servisi yeniden yapılandırılarak otomasyona geçti.
VEDOP-3 projesiyle birlikte çevrimiçi olarak hizmet verecek olan vergi daireleri
e-tahsilat ile vergi ceza ve gecikme zamlarını, elektronik ortamda tahsil edebilecek.
Mükellef cari hesap uygulaması ile mükelleflerin vergi borç ve alacakları banka hesaplarında görülebilecek.
e-haciz uygulaması ile devlet vadesi geçen vergi alacaklarının tahsili için elektronik ortamda haciz işlemi gerçekleştirilebilecek.
Pilot uygulaması devam eden e-fatura sisteminde belgelerin elektronik ortamda düzenlenmesi sağlanacak.
Bütün veriler aynı anda arşive de yüklenecek. Güncel olmayan veriler burada depolanacak. (Otomatik Arşiv Sistemi)
Dokümantasyon yönetimi ve iş akış sisteminin internet ortamına alınmasıyla tüm yazışmalar elektronik ortamda yapılacak.
VEDOP-3 ile birlikte bilgi işlem merkezindeki “LOG Kayıt Sistemi” güçlendirilecek. Yeni sistemde sorgulama yapanlar ve yapılanlar, anında sistemde görülecek.
Proje kapsamında e-imza ve m-imza uygulaması da devreye girecek. Böylece bütün işlemler internet üzerinden gerçekleştirilebilecek. VEDOP-3 projesinin hayata geçirilmesinden sonra defter ve belgelerin elektronik ortamda tutulması uygulaması başlatılacak.
Uygulama ile vergi dairelerinin 24 saat 365 gün hizmet vermeleri sağlanarak internet vergi dairesinin işlevi daha etkin hale getirilecek.
SGK Projeleri Aralıksız Devam Ediyor
SGK son yıllarda gerçekleştirdiği projelerle dikkatleri üzerine çekiyor. Türkiye’de neredeyse tüm vatandaşları kapsayan sosyal güvenlik uygulamaları ile en kapsamlı projeleri gerçekleştiren SGK 2009 yılında uygulamaya aldığı Eczane Provizyon Sistemi ve Medula V3 ile e-Devlet süreçlerini hızla hayata geçirmeye devam etti.
Medula V3 ile hasta başvuru numarası hayata geçirilmiş oldu. Artık hastalar herhangi bir sağlık kurumunda görmüş olduğu tüm branşlardaki hizmetler tek bir başvuru numarası ile takip edilebilmekte ve süreçlerin geçişinde bir önceki alınan takip numarası Medulaya gönderilerek yeni bir takip numarası sağlanabiliyor.
Eczane Provizyon Sistemi 22 bin 700 sözleşmeli eczane tarafından kullanılan ve günlük 1 milyon 250 bin reçete girişi yapılan bir sistem. Bu sistem ile sosyal sağlık hak sahiplerinin yanı sıra 9 milyon 300 bin Yeşil Kart sahibinin de reçete takipleri yapılabiliyor. Medula V3 ile bütünleştirilmesi tamamlanan Eczane Provizyon Sistemi böylece yeni gelişen yazılım teknolojilerine ayak uydurabilecek ve kullanıcılara daha kapsamlı hizmetler sunabilecek.
Pardus e-Devlet Projelerinde Etkinliğini Artırıyor
SGK 20 bin ince istemcili bilgisayarını 2010 yılı içerisinde Pardus’a geçireceğini duyurmasının ardından Milli Savunma Bakanlığı, MSB Bilgi Sistemi’ni Türkiye genelinde ilk uygulayan kurum olduğunu açıkladı. Böylece Pardus, e-Devlet uygulamalarında bundan sonraki dönemde daha etkin olacağının sinyallerini vermiş oldu. Özellikle ince istemcili bilgisayarlarda kamu tasarrufunun sağlanması amacıyla Pardus öncelikli tercihler arasına girmiş olacak.
BTK Numara Taşınabilirliği Sistemi
Kasım 2008 yılında hayata geçirilen Mobil Numara Taşınabilirliği Sistemi dünyadaki örneklerine kıyasla başarılı bir performans gerçekleştirdi. 532, 542, 505 gibi operatör kodu da değişmeyecek şekilde abonenin 05XX XXXXXXX 10 haneli numarasını değiştirmeden hizmet aldığı operatörü değiştirebilmesini sağlayan Mobil Numara Taşınabilirliği Sistemi 10 Eylül 2009’dan itibaren sabit hatlarda da hizmet vermeye başlayacak. Sektörde etkin rekabetin sağlanması açısından önemli bir uygulama olan numara taşınabilirliği aynı zamanda abonelerin; istediği işletmeciden hizmet almasını kolaylaştırıyor.
,
İşletmeci değişikliği nedeni ile zorunlu numara değişiklikleri dolayısıyla oluşan masrafları, ulaşılamama sorununu vb. ortadan kaldırılması, abone tutmak adına işletmecilerin gerek hizmet çeşitliliği ve kalitesi, gerekse tarife açısından tüketici yararına uygulamaları artırmasını teşvik etmesini de sağlıyor.BTK tarafından hazırlanan sistem henüz numara taşınabilirliği olmayan ülkeler tarafından da yakından izleniyor.
UYAP SMS Bilgi Sistemi
2008 yılında başlayan ve 2009 yılında da genişleyerek devam eden UYAP SMS Bilgi Sistemi e-Devlet projelerinden m-devlet uygulamalarına geçen ilk projelerden birisi oldu. Ulusal Yargı Ağı Projesi’nin (UYAP) mobil ayağını teşkil eden UYAP SMS Bilgi Sistemi’yle avukatlar ve vatandaşlar, dava açılması, icra takibi başlatılması, duruşma tarihi gibi bilgileri adliyeye gitmeden cep telefonlarına gönderilen kısa mesajlarla öğrenebiliyor.Bütün vatandaşlara açık olan sistem sayesinde standart SMS tarifesi üzerinden 7 SMS/14 kontör ücret karşılığında dava bilgileri, dosya aşamaları öğrenilebiliyor.
UYAP SMS Bilgi Sistemi; mahkemeler, cumhuriyet savcılıkları ve icra daireleri gibi adli birimlerce gerçekleştirilen ve taraflara iletilmesi gereken bilgi, veri ve duyuruların GSM operatörleri aracılığıyla avukatlara ve ilgili kişilere SMS yolu ile sunulmasını amaçlıyor.
Orman Yangın Yönetim Sistemi
Son yıllarda başarılı çalışmalarına bilgi teknolojileri yatırımlarını da ekleyerek orman yangınlarındaki etkin mücadeleyi daha da artırmayı hedefleyen Orman Genel Müdürlüğü geçtiğimiz yıl başlattığı Orman Yangın Yönetim Sistemi’ni bu yıl gerek mobil uygulamalarıyla gerekse altyapı yatırımlarıyla genişletmeye devam ediyor.
OGM Orman Yangın Yönetim Sistemi ile tüm taşra ve merkez teşkilatlarını komuta kontrol merkezinden yönetip yönlendirme kabiliyetine ulaşmış oldu. Yangın sahasında yer alan görevli, iş makinesi, helikopter ve uçakların takipleri koordinasyonunun sağlanması amaçlanan projede bu sayede yangınlarla daha etkin bir mücadele sağlanabiliyor.
Projenin 2. etabını da bu yıl sonuna kadar tamamlamayı hedefleyen OGM, coğrafi bilgi sistemlerine yönelik orman Bilgi Sistemi (ORBİS) çalışmalarını da sürdürüyor.
Coğrafi Bilgi Sistemleri Teknolojisinin (CBS) Orman Genel Müdürlüğü’nde yer almasının kuruma çok önemli yetenekler kazandıracağından hareketle OGM bünyesinde; ulusal ve uluslar arası kriterler dikkate alınarak bütün ormancılık faaliyetlerini içeren bir orman bilgi sisteminin oluşturulması çalışmaları da devam ediyor.
Orman Bilgi Sistemi; orman sınırları, vejetasyon toprak analizi, erozyon, kamu ve özel mülkiyet alanları, üretim alanları, eğitim, su kaynakları, yangın ve hastalıkları önlemeye yönelik veriler gibi pek çok bilginin yorumlanması sırasında doğru kararlar vermek için önemli bir uygulama olacak.
Orman Bilgi Sistemi ile; Orman Genel Müdürlüğü Envanterinde bulunan çok farklı nitelikteki coğrafi verileri, gelişmiş CBS teknolojileri ile yapılandırmak, depolamak, uygun yönetmek, paylaşımlı kullanıma sunmak ve hızlı karar verilmesini sağlamak hedefleniyor. Bu doğrultuda; ormancılığa ait temel verileri kapsayacak şekilde ana katmanlar belirlenerek bu katmanlara ait katman yapıları çizim standartları ve kullanılacak kodlar hazırlanarak tüm birimleri kapsayacak şekilde sayısal ortama aktarılıyor.
Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Tüketici Portalı
Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından gerçekleştirilen ve geçtiğimiz yıl Türkiye’nin e-imza süreçlerinin karşılıklı olarak yapıldığı ilk projesi “Garanti Belgesi ve Satış Sonrası Hizmetleri Yeterlilik Belgesinde e-İmza ve e-Belge Uygulaması”nın ardından Tüketici Portalı’da 2009’da hazır olacak.
Tüketicilerin sorumluluklarının neler olduğunu, haklarının nasıl arayacaklarının, ilgili kanun ve mevzuatlarının yer aldığı www.tuketici.gov.tr adresiyle e-devlet projelerinde vatandaş odaklılık ön plana çıkıyor.
BTHABER
Bu Haber BThaber’den alınmıştır.
Kamu tarafında 2009 yılında yeni birçok proje hayata geçirildi. Öte yandan 2008 yılında başlayan projeler de içinde bulunduğumuz yıl içinde devam ettirildi.
Türkiye 2009 yılında e-devlet projeleri açısından sürüm artırma ve yenileme süreçlerinde oldukça hareketli bir dönem geçirdi. 2008 yılında ilk adımı atılan ancak yansımaları 2009 yılında görülen e-Devlet Kapısı Türkiye’nin uzun yıllardır beklediği bir ihtiyacı karşılamış oldu. Henüz beklendiği kadar vatandaştan ilgi göremeyen e-Devlet Kapısı hizmetlerin artırılması ve doğru tanıtımlarla önümüzdeki yıllara daha güçlü girmesi bekleniyor. 2009 yılının diğer e-Devlet projeleri ise Sosyal Yardım Bilgi Sistemi, Milli Savunma Bakanlığı Bilgi Sistemi bünyesinde sunulan e-Seferberlik, e-Askerlik sistemi oldu.
e-Devlet Kapısı
2008 Aralık ayında hizmete giren e-Devlet Kapısı 2009 itibariyle en önemli e-Devlet projelerinin başında yer aldı. Türkiye’de uzun yıllardır hizmete girmesi beklenen e-Devlet Kapısı’na vatandaş 2009 yılı itibariyle aktif olarak ulaşmaya başlamış oldu. e-devlet Kapısı 18 Aralık 2008 tarihinde Türksat’ın koordinasyon ve çalışmalarıyla 21 hizmetle başladığı yoluna bugün itibariyle 50’ye yakın hizmetle devam ediyor.
PTT tarafından 27 bine yakın e-Devlet Kapısı kullanıcı şifresi dağıtılan projede vatandaşlar tek bir merkezden 23 farklı başlık altında 50’ye yakın hizmetten faydalanabiliyor. Vatandaşlar PTT tarafından dağıtılan şifre ve kullanıcı adlarının yanı sıra e-imza ve m-imza ile de sistemden faydalanabiliyor. Son olarak hizmete alınan alınan ALO 160 çağrı merkezi ile de vatandaşlar e-Devlet Kapısı ile ilgili işlemlere ve bilgilendirmeye ulaşabiliyor..
Vatandaşlara sunulan e-devlet hizmetlerinin tek bir kapı altında toplanması, tek noktadan hizmetlere erişilebilmesi, verinin ve erişimin güvenliği temel amaçları arasında yer alan e-Devlet Kapısı vatandaşa daha rahat bir sistem sunmak ve dağınık haldeki e-devlet hizmetleri yerine tek bir erişim noktası uygulama kolaylığı sağlıyor.
SOYBİS
Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü tarafından 6 aylık bir çalışma sonucunda gerçekleştirilen Sosyal Yardım Bilgi Sistemi (SOYBİS) sosyal yardım başvurusu yapan vatandaşların muhtaçlıklarını ve kişisel verilerini merkezi veritabanından temin etme, tespit etme ve mükerrer yardımların önlenmesine yönelik olarak kurumlar arası veri paylaşımını sağlamak amacıyla hayata geçirildi.
SOYBİS hayata geçirilmeden önce, sosyal yardım başvurusu yapan kişilerin muhtaçlığının belgelenmesi için vatandaşların söz konusu kamu kurumlarını ya tek tek dolaşması ya da “Tek Adımda Hizmet Ofisleri”ni kullanması gerekiyordu. Mükerrer yardım alınmaması için de kurumlar arası yazışmaların yapılması bekleniyordu. SOYBİS ile birlikte aylık olarak 1 milyon evrak dolaşımı ortadan kaldırılmış ve vatandaşların cebinden çıkan 2 milyon TL yol masraflarının da önüne geçilmiş olacak. Ortalama başvuru süresi 3 ila 15 gün arasında olan zaman dilimi de SOYBİS sayesinde birkaç dakikaya indirilmiş olacak.
SOYBİS’in hizmete sunulmasıyla birlikte; yardım başvurusu yapan vatandaşların muhtaçlıkları merkezi veritabanları kullanılarak devlet tarafından yapılmakta ve vatandaşların muhtaçlıklarını ispat etme külfeti ortadan kaldırılmış olacak. Yardıma muhtaç vatandaşların tek tek kamu kurumlarını dolaşarak evrak toplamasının önüne geçilerek, nüfus kimlik bilgileriyle gerekli uygunluk belirlenmiş olacak. Yardıma muhtaç vatandaşların yardıma erişim süreci kısaltılarak gerçek ihtiyaç sahiplerine kısa sürede ulaşılabilecek ve mükerrer yardım verilmesinin önüne geçilecek. Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü ve İlgili vakıfların iş yükü azaltılması sağlanacak. Kamu kurumları arasında yapılan yazışmaların önüne geçilerek hem bürokrasi en aza indirilecek hem de kamu kaynaklarının etkin kullanılması sağlanacak. Veri madenciliği çalışmaları sayesinde etkin sosyal yardım politikaları geliştirilmesinin önü açılacak.
e-Askerlik e-Seferberlik
Milli Savunma Bakanlığı 5 Ağustos 2009 tarihinde açılışını gerçekleştirdiği Milli Savunma Bakanlığı Bilgi Sistemi ile e-Devlet Kapısı üzerinden ve MSB web sayfası üzerinden seferberlik ve askere alma işlemlerini elektronik ortamda gerçekleştirebilecek.
Milli Savunma Bakanlığı asker alma, seferberlik, personel, maaş ve evrak yönetim faaliyetlerinin; MSB karargahının yanı sıra tüm Türkiye’ye yayılmış olan 20 Asker Alma Bölge Başkanlığı, 528 Askerlik Şubesi ve diğer tüm MSB bağlı taşra teşkilatı kuruluşlarda, güvenli bir geniş alan ağı üzerinde otomasyonunu sağlayacak Altay yazılım tarafından geliştirilen yazılım; TÜBİTAK tarafından geliştirilen PARDUS işletim sistemi üzerinden çalışacak. Yürürlükte bulunan mevzuat çerçevesinde, başta MERNİS olmak üzere, ilgili bütün kamu kurum ve kuruluşları, Genelkurmay Başkanlığı ve Kuvvet Komutanlıklarıyla bütünleştirilmesi sağlanmış olan MBS bu kuruluşlarla veri alışverişini internet ya da TSK-Ağı üzerinden gerçekleştirebilecek.
VEDOP-3 ile Vergi Daireleri 7/24 Çevrimiçi
2000 yılında başlayan ve vergi dairelerinin web tabanlı çevrimiçi çalışmasını sağlamak amacıyla hazırlanan Vergi Daireleri Otomasyon Projesi 2009 itibariyle Türkiye genelinde 448 vergi dairesi ile 585 mal müdürlüğü gelir servisi yeniden yapılandırılarak otomasyona geçti.
VEDOP-3 projesiyle birlikte çevrimiçi olarak hizmet verecek olan vergi daireleri:
- e-tahsilat ile vergi ceza ve gecikme zamlarını, elektronik ortamda tahsil edebilecek.
- Mükellef cari hesap uygulaması ile mükelleflerin vergi borç ve alacakları banka hesaplarında görülebilecek.
- e-haciz uygulaması ile devlet vadesi geçen vergi alacaklarının tahsili için elektronik ortamda haciz işlemi gerçekleştirilebilecek.
- Pilot uygulaması devam eden e-fatura sisteminde belgelerin elektronik ortamda düzenlenmesi sağlanacak.
- Bütün veriler aynı anda arşive de yüklenecek. Güncel olmayan veriler burada depolanacak. (Otomatik Arşiv Sistemi)
- Dokümantasyon yönetimi ve iş akış sisteminin internet ortamına alınmasıyla tüm yazışmalar elektronik ortamda yapılacak.
- VEDOP-3 ile birlikte bilgi işlem merkezindeki “LOG Kayıt Sistemi” güçlendirilecek. Yeni sistemde sorgulama yapanlar ve yapılanlar, anında sistemde görülecek.
- Proje kapsamında e-imza ve m-imza uygulaması da devreye girecek. Böylece bütün işlemler internet üzerinden gerçekleştirilebilecek. VEDOP-3 projesinin hayata geçirilmesinden sonra defter ve belgelerin elektronik ortamda tutulması uygulaması başlatılacak.
- Uygulama ile vergi dairelerinin 24 saat 365 gün hizmet vermeleri sağlanarak internet vergi dairesinin işlevi daha etkin hale getirilecek.
SGK Projeleri Aralıksız Devam Ediyor
Uzun zamandır siteye bakamıyorum. Giderek yazdığım yazıların sayıları azalıyor ama bunun nedenini sırf tembelliğime bağlayamam. Çünkü artık eskisinden de yoğun çalışıyorum. Bir de yüksek lisansa başladım.Artık ödevleri yetiştirme derdinden gözüm başka şeyleri göremiyor.
